De Vlaamse winters zijn nat en de zomers droog. Dat heeft een grote impact op de landbouw: veel van de recente zomers waren zeer droog met grote opbrengstverliezen tot gevolg. De uitzonderlijke natte maanden in het najaar van 2023 bewijzen dat het waterbeleid in de landbouw dynamisch en duurzaam moet zijn. Regelbare stuwen kunnen hier een rol spelen door water af te voeren en vast te houden op het juiste moment. Om te kunnen kwantificeren wat het effect van stuwen is op droogtestress, worden er metingen uitgevoerd rondom stuwen in Sint-Gillis-Waas en Temse.

Een dynamisch en duurzaam waterbeleid

Via een dynamisch waterbeleid kunnen we afstemmen op wat noodzakelijk is: zoveel mogelijk water afvoeren wanneer het nat is, en zo veel mogelijk water ophouden wanneer het droog is. Eén van de dynamische systemen voor het regelen van de vochttoestand op een perceel zijn stuwen in landbouwgrachten. Regelbare stuwen houden het water in de grachten tegen, wat de grondwatertafel onder het perceel verhoogt.

Een duurzaam beleid focust op de toekomst en beoogt de effecten van droogte op lange termijn te verminderen. Langdurige droogte vermindert namelijk de capaciteit van de bodem om water op te houden. In een heel droge bodem kan er weinig infiltreren en zal er bij overvloedige neerslag veel water en sediment rechtstreeks afstromen richting de gracht. Droogte heeft ook effect op de chemische toestand van de bodem, het geeft namelijk hogere N-residu’s op het einde van het groeiseizoen doordat er minder meststoffen uit de bodem kunnen worden opgenomen.

Waterstand regelen met stuwen

Stuwen in grachten houden het water vast. De stuw in Sint-Gillis-Waas is een buisstuw, waarbij de lengte van de buis kan variëren. Door een kortere of langere buis in de stuw te plaatsen, kan je de hoogte van het water stroomopwaarts regelen. De regelbare stuw in Temse bestaat uit verschillende schotten die in de gracht worden geplaatst. Door de schotten op elkaar te plaatsen, kan je de hoogte van de stuw aanpassen. Bij hevige regenbuien stroomt het overtollige water over de stuw of buis heen en wordt afgevoerd via de gracht.

Regelbare stuwen zijn in te zetten op lange termijn en moeten meestal slechts enkele malen per jaar worden geregeld. Tijdens de winter kan je het water ophogen. Enkele weken voor start van het groeiseizoen kan je de stuw openen zodat het water kan wegstromen en het grondwater zakt. Tijdens het groeiseizoen sluit je de stuw opnieuw om water vast te houden voor het gewas. De waterstand kan worden aangepast door één of meerdere schotten toe te voegen of weg te nemen, of door een kortere of langere buis te gebruiken.

Stuwen in de gracht stellen droogtestress uit

In de gracht in Sint-Gillis-Waas stond het water dankzij de stuw gedurende de zomer gemiddeld 12 cm hoger. En dat resulteerde in een gemiddelde stijging van 4 cm in het grondwater onder het perceel op 10 meter afstand. Als gevolg van de hogere grondwaterstand was ook het bodemvochtgehalte op het perceel gestegen. Hierdoor kon droogtestress in de wortelzone van de mais in Sint-Gillis-Waas in juni met acht dagen worden uitgesteld. In de diepere laag op 30 cm werd droogtestress zelfs met veertien dagen uitgesteld omdat hier de invloed van het grondwater groter was.

Bij de stuw in Temse is een groter effect op grondwater waargenomen gedurende de zomer, namelijk een stijging van 43 cm in de gracht. Dit resulteerde in een stijging van 20 cm in het grondwater op 10 meter afstand van de stuw. In periodes van droogte zakt het grondwater dus minder snel waardoor gewassen minder stress ondervinden. In Temse bleef de bodem in het perceel tijdens de zomer voldoende vochtig, waardoor de mais geen droogtestress heeft ervaren.

Groot buffervolume langs vlakke percelen

Er is een verschil tussen infiltratiegrachten en drainagegrachten. Bij infiltratiegrachten zit het grondwater altijd dieper dan de bodem van de gracht. Dit is het geval in Sint-Gillis-Waas. Een daling van het buffervolume wordt toegeschreven aan infiltratie, terwijl stijging te wijten is aan bovenstroomse aanvoer of aanvoer via drainagebuizen. Wanneer het grondwaterpeil hoger is dan de bodem van de gracht, is het een drainerende gracht. Dat is het geval in Temse. De grootste winsten zijn hier te verwachten tijdens de wintermaanden. Het opstuwen zou kunnen leiden tot een grondwaterpeilstijging in de wijde omgeving.

Viaverda voert onderzoek naar het effect van stuwen. Zo startte in 2023 het project ‘Klimaatrobuuste landbouw door stuwen’, in samenwerking met Boerennatuur Vlaanderen, dat het effect van stuwen op de waterhuishouding wil kwantificeren.

Meer info

Anne Waverijn

Samenwerking

Dit onderzoek kadert in het PDPO-project ‘Klimaatrobuuste landbouw door stuwen’, met steun van ELFPO.