Afvalwater

Op deze pagina:

• Wetgeving
  • Zuiveringszones
  • Lozen van afvalwater volgens VLAREM
• Zuiveringssystemen in de landbouw
  • Biologische zuiveringssystemen
  • Mechanische systemen
• Afvalwaterstromen op het bedrijf
  • Perssappen en run-off van de kuilplaat
  • Afvalwater van de melkwinning
  • Run-off van verharde oppervlakken

 

Een land- of tuinbouwbedrijf produceert zowel huishoudelijk als bedrijfsafvalwater.
Afhankelijk van het gebied waarin het bedrijf gelegen is, moet het water al dan niet zelf gezuiverd worden.
In een gebied zonder riolering moet afvalwater gezuiverd worden, zodat het voldoet aan de lozingsnormen. Dit kan door middel van mechanische systemen of plantensystemen.
Het Waterportaal begeleidt landbouwbedrijven die een waterzuivering willen aanleggen.  Er wordt ook meer uitleg gegeven rond vergunningen, subsidies en dergelijke.

 

Wetgeving

Zuiveringszones

Op elk bedrijf komen een aantal afvalwaterstromen voor. Wat met dat afvalwater moet of mag gebeuren is opgenomen in VLAREM I en VLAREM II. Alle Vlaamse gemeenten beschikken sinds 2009 over een definitief zoneringsplan. Daarin is het grondgebied van de gemeenten, conform het zoneringsbesluit van 10 maart 2006, opgedeeld in vier verschillende ruimtelijke zuiveringsgebieden (met elk een verschillende kleur):

1.    Het centrale gebied (oranje gearceerd): gerioleerd gebied met reeds bestaande aansluiting op het zuiveringsstation;

Alles wat niet in het centrale gebied is opgenomen, behoort tot het buitengebied:

2.    Het collectief geoptimaliseerd buitengebied (groen gearceerd): gebied met een recente aansluiting op een zuiveringsstation;

3.    Het collectief te optimaliseren buitengebied (groen omcirkeld): gebied waar de aansluiting op de openbare riolering en op een zuiveringsstation nog zal worden gerealiseerd;

4.    Het individueel te optimaliseren buitengebied (rood): gebied waar geen aansluiting op een zuiveringsstation komt en het afvalwater individueel moet gezuiverd worden door middel van een individuele behandelingsinstallatie voor afvalwater (IBA).

 

 

A Voorzuivering	1 Ingang - Ø 110
B Zuivering	2 Overloop naar zuivering
C Nazuivering	3 Beluchting
	4  Vast bacteriënbed
	5 Overloop naar nazuivering
	6 Uitgang - Ø 110
	7 Slibvorming

Figuur: IBA (bron: bouwdepot.be)

 

Voor meer informatie over deze plannen kunt u terecht bij de technische dienst van de gemeente en op de website https://www.vmm.be/data/zonering-en-uitvoeringsplan.

 

In uitvoering van de zoneringsplannen wordt per zuiveringsgebied een gebiedsdekkend uitvoeringsplan opgemaakt. In dit uitvoeringsplan zijn de uitvoering en de timing van de projecten met betrekking tot respectievelijk de gemeentelijke en bovengemeentelijke saneringsverplichting geregeld, net als de noodzakelijke afstemming van de projecten. Deze zonerings- en uitvoeringsplannen worden bindend voor derden na goedkeuring door de Vlaamse Regering (bron: Departement Landbouw & Visserij).

 

Lozen van afvalwater volgens VLAREM

VLAREM (Vlaams Regelement voor Milieureglementering) legt op onder welke voorwaarden afvalwater moet geloosd worden. Hierdoor wordt elk land- en tuinbouwbedrijf verplicht afvalwater te lozen volgens de lozingsnormen. Voldoet het bedrijf niet aan de lozingsnormen, dan moet het water gezuiverd worden door middel van een kleinschalige waterzuiveringsinstallatie. Voor het lozen van water dient een milieuvergunning aangevraagd te worden, waarbij zowel de vervuiling als de zuiveringszone de klasse bepalen.

Tabel: lozen van ongezuiverd water

Categorieën	Klasse van de milieuvergunning
Het lozen van huishoudelijk afvalwater in oppervlaktewater en in riolering	3
Het lozen van bedrijfsafvalwater zonder gevaarlijke stoffen in oppervlaktewater
• tot en met 2 m3/u	3
• van meer dan 2 m3/u tot 100 m3/u2	2
• van meer dan 2 m3/u tot 100 m3/u	1
Het lozen van bedrijfsafvalwater dat één of meer gevaarlijke stoffen bevat
• tot en met 20 m3/u	2
• meer dan 20 m3/u	1

 

 

Tabel: lozen van gezuiverd afvalwater

Categorieën	Klasse van de milieuvergunning
Het lozen van huishoudelijk afvalwater in oppervlaktewater en in riolering	3
Het lozen van bedrijfsafvalwater zonder gevaarlijke stoffen in oppervlaktewater
• tot en met 5 m3/u	3
• van meer dan 5 m3/u tot 200 m3/u2	2
• van meer dan 200 m3/u	1
Het lozen van bedrijfsafvalwater dat één of meer gevaarlijke stoffen bevat
• tot en met 50 m3/u	2
• meer dan 50 m3/u	1

 

 

Tabel: normen voor het lozen van afvalwater zonder gevaarlijke stoffen

Parameter	Eenheid	Norm bedrijfsafvalwater	Norm huishoudelijk afvalwater
pH		tussen 6,5 - 9	tussen 6,5 - 9
BOD	mg O2/l	< 25	< 25 (< 50 indien woning ≤ 20 pers.)
Bezinkbare stoffen	ml/l	< 0,5	< 0,5
Zwevende stoffen	mg/l	< 60	< 60
Temperatuur	°C	< 30
Apolaire KWS	mg/l	< 5	< 3
Opp. actieve stoffen	mg/l	< 3
Verbod voor het lozen van stoffen die schadelijk kunnen zijn voor de gezondheid van mens, fauna en flora
Verbod van oliën, vetten of andere drijvende stoffen in het geloosde water
Beperkte hoeveelheid pathogene kiemen

 

 

De normen voor het lozen van bedrijfsafvalwater met één of meerdere gevaarlijke stoffen zijn dezelfde van bedrijfsafvalwater zonder gevaarlijke stoffen. In de milieuvergunningen kunnen echter nog extra emissiegrenswaarden voorden vastgelegd voor bepaalde stoffen, zie VLAREM II.

 

Tabel: normen voor het lozen van afvalwater met één of meerdere gevaarlijke stoffen

De lozing van gevaarlijke stoffen dient maximaal te voorkomen worden door het toepassen van de Best Beschikbare Technieken (BBT).
De belangrijkste parameters zijn hier:	Eenheid	Norm
Ammonium-N	mg N/l	< 5
Kjeldahl-N	mg N/l	< 6
Nitraat + Nitriet	mg N/l	< 10
Ortho-fosfaat	mg F/l	< 0,3
Totaal fosfaat	mg F/l	< 1

(bron: Kleinschalige waterzuivering in land- en tuinbouw)

 

Zuiveringssystemen in de landbouw

Sinds lang gebeurt er praktijkonderzoek naar de technieken en de bruikbaarheid ervan voor de zuivering van diverse afvalwaterstromen in de land- en tuinbouw (huishoudelijk afvalwater, afvalwater van melkwinning, run-off kuilplaat, afvalwater van melkverwerking en hoeveslagerij, …). Voor elke afvalwaterstroom is er een aangepast zuiveringssysteem voorhanden op basis van de volgende technieken: plantensystemen (percolatie(riet)veld, vloeirietveld, wortelzone(riet)veld) of mechanische systemen (aerobe biofilters (lavafilters, biorollen), actief-slib-systemen, beluchte biofilters).

In de loop van de jaren zijn er een 20-tal demo-installaties gebouwd in heel uiteenlopende sectoren en met diverse afvalwaters die verder opgevolgd worden en heel wat informatie aanleveren, ook naar onderhoud en werking op langere termijn toe.

 

Biologische zuiveringssystemen

In een plantensysteem zorgen de micro-organismen voor de biologische zuivering: 
•    Het wortelgestel en de stengels vormen een aanhechtingsplaats voor de micro-organismen;
•    De stengels bevorderen de inbreng van zuurstof in de bodem;
•    Het wortelgestel zorgt voor een blijvende doorlaatbaarheid van de bodem.

Percolatierietveld

Het zuiveren van bedrijfsafvalwater kan o.a. gebeuren aan de hand van een percolatie(riet)veld. Hiervoor wordt een put uitgegraven waarvan de grootte afhankelijk is van de te verwerken hoeveelheid afvalwater. Daarin wordt een waterondoorlatende folie gelegd met daarop een drainagebuis. Vervolgens wordt het bassin gevuld met een substraat, deze vormt het filtermedium van het systeem. Daarbovenop ligt een laag fijne lava, waartussen de planten worden geplaatst. In deze laag ligt een verdeelsysteem om het afvalwater over het percolatieveld te verdelen.

Vooraleer het afvalwater over het percolatierietveld wordt gebracht, moet het een goede voorbezinking ondergaan. Het afvalwater wordt via de verdeelbuizen over het rietveld gepompt en sijpelt vervolgens verticaal door het zand naar beneden om dan via de drainagebuis weg te stromen. Op de uitlaat van de drainagebuis wordt vaak een verticaal opzetstuk geplaatst zodat er steeds water staat in het percolatieveld. Op die manier is er in het percolatieveld bovenaan een aeroob (zuurstofrijk) en onderaan een anaeroob (zuurstofarm) milieu. Fosfor kan verwijderd worden door middel van het toevoegen van ijzer aan het zand, al zal na verloop van tijd het ijzer verzadigd raken en fosfor dus niet meer kunnen worden geadsorbeerd.

 

Figuur: opbouw percolatierietveld (bron: Kleinschalige waterzuivering in land- en tuinbouw)

 

Voordelen:

• Zeer goede en constante zuiveringsresultaten
• Onderhoudsvriendelijk
• Zeer lage werkingskosten
• Goede verwijdering van eventuele pathogenen
• Bestand tegen wisselende belasting

Nadelen: 

• Relatief grote oppervlakte nodig
• Moeilijk uit te breiden in capaciteit (bron: Kleinschalige waterzuivering in land- en tuinbouw).

Een lage temperatuur kan de snelheid van de zuiveringsprocessen in rietvelden vertragen waardoor er minder nitraat uit het water wordt gehaald. Waterzuivering via rietvelden kan ook problematisch zijn voor glastuinbouwbedrijven, aangezien rietvelden best werken wanneer een organische fractie aanwezig is in het erop geloosde afvalwater. Dit is bij drain- en spuiwater niet het geval. Ook de kostprijs voor het aanleggen van het totale concept loopt wel op.

Een belucht rietveld is een nieuw plantensysteem met een hoog zuiveringsrendement, hoge piekbelastbaarheid en een beperkte oppervlakte (bron: Aquarama).
 

 

Foto: rietveld op landbouwbedrijf

 

Vloeirietveld

Net als bij een percolatierietveld is hier ook een goede voorbehandeling van belang. Het afvalwater stroomt horizontaal bovengronds tussen de rietstengels, over een licht hellend terrein. Het water wordt door een aantal korte pompcycli aangevoerd.

 

Figuur: opbouw vloeirietveld (bron: Kleinschalige waterzuivering in land- en tuinbouw)

 

Een vloeirietveld is minder geschikt als hoofdzuivering, en wordt meestal gecombineerd met een ander systeem.
 

Voordelen:

• Eenvoudig, weinig controle en onderhoud
• Lage investeringskost
• Kan goed schommelingen opvangen
• Laag energieverbruik
• Geen lawaaihinder
• Hoge levensduur
• Beperkte slibproductie
   

Nadelen:

• Dalende activiteit in de winter
• Grote grondbehoefte
• Kans op ongedierte en geurhinder
• Lager rendement dan percolatierietveld (bron: Kleinschalige waterzuivering in land- en tuinbouw)
   

 

Mechanische systemen

Compactsystemen zijn kleiner dan plantensystemen en kunnen soms volledig onder de grond geplaatst worden.

 

Actief-slibsysteem

 

Figuur: Actief-slibsysteem (bron: Kleinschalige waterzuivering in land- en tuinbouw)

 

Dit systeem bestaat uit 3 ondergrondse reservoirs: de voorbezinking, de beluchting en de nabezinking. In de beluchtingstank wordt door middel van een compressor lucht (aeroob) in het water geblazen. De micro-organismen zweven dan rond in de tank en zetten zich vast op slibvlokken. Op regelmatige tijdstippen stopt de beluchting (anaeroob), waardoor de slibvlokken kunnen bezinken. Bij een ondergedompelde beluchte filter zitten de micro-organismen in de beluchtingstank vast op een drager. De vuilvracht wordt afgebroken door een wisselwerking tussen een aeroob en een anaeroob milieu.

Voordelen:

• Compact
• Relatief goedkoop in aankoop
   

Nadelen:

• Gevoelig voor piekbelastingen
• Meer toezicht en onderhoud nodig
• Kans op geluidshinder (bron: Kleinschalige waterzuivering in land- en tuinbouw).
   

Oxidatiebed

Bij het oxidatiebed wordt het afvalwater na voorbezinking over de biofilter verdeeld en stroomt het langs het dragermateriaal. Op dit dragermateriaal groeien micro-organismen die instaan voor de zuivering. De drager kan bestaan uit lavastenen of kunststof.

Voordelen:

• Eenvoudig
• Zelfbouw mogelijk mits begeleiding
• Compact
• Overzichtelijk en goed toegankelijk
• Eenvoudig uit te breiden
• Verdraagt relatief goed schommelingen
    

Nadelen:

• Elektriciteitsverbruik pomp (bron: Kleinschalige waterzuivering in land- en tuinbouw)
   

 

Afvalwaterstromen op het bedrijf

Perssappen en run-off van de kuilplaat

Perssappen en run-off van de kuilplaat bevatten een grote organische vuilvracht. Deze kunnen beperkt worden door in te kuilen onder ideale omstandigheden. Anderzijds dient er naar gestreefd te worden de kuilplaat zo proper mogelijk te houden.

Wettelijk gezien moeten al deze sappen opgevangen en uitgereden worden. Al het regenwater van de sleufsilo opvangen en volgens de mestwetgeving uitrijden is echter onbegonnen werk. Wel is het mogelijk om de geconcentreerde sappen op te vangen terwijl de verdunde afvalwaterstromen gezuiverd worden. Deze scheiding kan gerealiseerd worden door een bypass.

Een bypass is een put waarin de afvoerbuis van de kuilplaat uitmondt. In het midden van de put staat een dunne scheidingswand (Inox of Eternit) die de put in twee verdeeld, en waterdicht bevestigd is. De trage meest geconcentreerde stromen (kuilsappen en de stromen bij lichte regenval) komen voor de scheidingswand terecht. Deze sappen worden van hieruit afgevoerd naar de mestkelder of een opvangput. Bij hevige regenval stroomt het water sneller waardoor het over de scheidingswand terechtkomt. Dit water is minder geconcentreerd en kan gezuiverd worden door middel van een kleinschalige waterzuiveringsinstallatie (bron: Kleinschalige waterzuivering in land- en tuinbouw).

 

Afvalwater van de melkwinning

Op een melkveebedrijf is de grootste hoeveelheid afvalwater afkomstig van de reiniging van melkinstallatie, melkkoeltank, vloer, …
De voorspoeling kan geloosd worden in de mestkelder omwille van de hoge melkconcentratie. Deze fractie kan ook gewoon mee naar de waterzuiveringsinstallatie, die dan groter gedimensioneerd is. Het reinigingswater van de vloer van het melkhuisje en van de melkput bevat meestal mestresidu’s en dient geloosd te worden in de mestkelder. Deze mestresidu’s zijn te geconcentreerd en zouden een goede werking van de waterzuivering belemmeren. Daarnaast kunnen er ook een aantal waterbesparende ingrepen gedaan worden. Zo kan een deel van het spoelwater worden hergebruikt bij een volgende reiniging (bron: Kleinschalige waterzuivering in land- en tuinbouw).

 

Run-off van verharde oppervlakken

Run-off is afkomstig van regenwater van de verharde bedrijfsoppervlakten. De hoeveelheid en samenstelling is afhankelijk van bedrijf tot bedrijf. Als het afvalwater geen gevaarlijke stoffen en geen mest bevat en bovendien voldoen aan de lozingsnormen, mag het in oppervlaktewater worden geloosd. Het afvalwater afkomstig van afspuiten van machines bevat oliën en vetten. Dit water dient eerst over een olieafscheider te gaan vooraleer het geloosd wordt (bron: Kleinschalige waterzuivering in land- en tuinbouw).