Drainagewater

Op deze pagina:

Gedraineerde land- en tuinbouwpercelen
Peilgestuurde drainage
Drainagewater foliebassin
Kwaliteit en kwantiteit
Vergunning
Kostprijs

Foto: drainagewater dat uitkomt in een beek

Gedraineerde land- en tuinbouwpercelen

In het winterhalfjaar is er in Vlaanderen bij openluchtteelten een belangrijk neerslagoverschot. Om te natte bodemomstandigheden te vermijden en in het voorjaar tijdig met veldwerkzaamheden te kunnen starten, is een belangrijk deel van de tuinbouwgronden in Vlaanderen gedraineerd met een kunstmatig drainagestelsel. Een aanzienlijk deel van het neerslagwater verlaat via die drainage de percelen en is dan niet meer beschikbaar voor de (volgende) teelt. Op jaarbasis valt gemiddeld ongeveer 800 liter neerslag per m² op de percelen. Op akkerbouwland is er gemiddeld een neerslagoverschot (het verschil tussen neerslag en verdamping) van 325 l/m², op landbouwgrasland is dat gemiddeld 300 l/m² (bron: Grondwaterformules). Dit neerslagoverschot vult deels de grondwatertafel aan, maar vloeit ook deels weg via het drainagestelsel naar een gracht of een verzamelput. Aangenomen word dat er jaarlijks ongeveer 1000 m³ drainagewater per ha afgevoerd wordt naar de grachten.

Opvangsystemen voor drainagewater worden al op meerdere plaatsen in Vlaanderen met succes toegepast. Op Viaverda Site Kruisem ligt al meer dan 20 jaar een dergelijk systeem, waarbij het drainagewater eerst via een moerbuis afgevoerd wordt naar een verzamelput met dompelpomp. Bij voldoende drainagewater in de verzamelput wordt het water automatisch (vlottersysteem) overgepompt in een foliebassin. Dit foliebassin heeft een veel hogere opslagcapaciteit dan de verzamelput. In de zomermaanden wordt in belangrijke mate beregend met water afkomstig vanuit dit foliebassin.

Peilgestuurde drainage

Peilgestuurde drainage is een systeem dat ervoor kan zorgen dat drainagewater ter plaatse wordt gehouden en dus niet teveel afgevoerd wordt. Drains zijn op perceelsniveau verantwoordelijk voor ongeveer 80 procent van de waterafvoer en circa 90 procent van het transport van nutriënten en zware metalen van het land naar het oppervlaktewater (bron: H₂O, 2012). Peilgestuurde drainage kan een oplossing zijn voor de voorspelde klimaatsveranderingen, want zo kan een deel van de winterse neerslagoverschotten lokaal worden vastgehouden (bron: Water kent geen grenzen). Ook spoelt er door het vasthouden van water minder fosfaat en stikstof uit via het oppervlaktewater (bron: Akkermagazine, 2010). De drainagebuizen monden bij peilgestuurde drainage niet rechtstreeks uit in een sloot, maar zijn aangesloten op een verzamelbuis aan de rand van het perceel. Die buis loopt naar een verzamelput, waar de peilregeling plaatsvindt met behulp van een regelbuis (bron: H₂O Waterwerk). Vaak zijn de drains bij dit systeem dieper en intensiever aangelegd dan bij conventionele drainage en doorgaans wordt er een hoger peil gehanteerd (bron: project Samengestelde Peilgestuurde Drainage).

Figuur: schematische afbeelding peilgestuurde drainage (bron: H₂O Waterwerk)

Dit systeem levert met name voordelen op voor landbouwers die hun drainagewater niet kunnen opslaan. Door het waterpeil aan te passen kunnen ze het waterhoudend vermogen van de bodem vergroten en zo een irrigatiebeurt uitsparen. Meer vocht betekent vaak ook een meeropbrengst van het gewas (bron: Proeftuinnieuws, 2015). Weliswaar zijn er enkele beperkingen aan dit systeem waar rekening mee moet gehouden worden:

Het bodemprofiel moet uniform zijn, en boven de drains en op draindiepte goed doorlatend zijn.
Onder de draindiepte moet de bodem slecht doorlatend zijn zodat peilgestuurde drainage effectief kan worden beheerd.
Drains moeten op een diepte worden geïnstalleerd waar ze daadwerkelijk kunnen ontwateren.
De natuurlijke grondwaterstanddynamiek moet voor peilgestuurde drainage boven de beoogde draindiepte liggen om het drainageniveau effectief te kunnen instellen.
IJzer in het te draineren perceel is een probleem, omdat dit in veel gevallen chemische verstoppingen veroorzaakt (bron: Meer water met regelbare drainage?).

Drainagewater foliebassin

Onder een foliebassin ligt meestal ook een drainagestelsel. Dit drainagestelsel is nodig om bij hoge grondwaterstand en lage waterstand in de bassin te vermijden dat de waterdruk vanuit het grondwater te hoog wordt en de bassinfolie zou gaan drijven en mogelijk zelfs beschadigd zou raken. Dit drainagewater loopt meestal via drainagebuizen en eventueel moerbuizen naar een gracht of beek. Echter, gezien de lage grondwaterstanden in Vlaanderen, en het feit dat beken in neerslagrijke periodes vaak overbelast zijn, is het aan te raden dit grondwater te hergebruiken als dit mogelijk is. In een gracht of beek kan er een pompsysteem (met dompelpomp en vlottersysteem) voorzien worden dat in regenrijke perioden het drainagewater vanuit de gracht of beek overpompt in een foliebassin of watersilo, waarin het water tijdelijk gestockeerd wordt. Bij een verzamelput is er geen pompsysteem in een gracht of beek, maar wordt er rechtstreeks uit de verzamelput overgepompt (ook met dompelpomp en vlottersysteem). Later in het jaar kan het verzamelde drainagewater als irrigatiewater gebruikt worden, in zoverre aan de nodige waterkwaliteitseisen voldaan wordt.

Op glastuinbouwbedrijven kan drainagewater van het drainagestelsel onder de waterbassin of onder de serre benut worden. Het is in bepaalde gevallen zelfs mogelijk om aan het gietwater van de planten in de serre (vb. tomaten op substraat) steeds een beperkt percentage (vb. 10-15%) van dit drainagewater rechtstreeks toe te voegen, zonder dat dit tijdelijk opgeslagen hoeft te worden.

Bij benutting van drainagewater - weliswaar na behandeling en ontsmetting – als drinkwater voor dieren in perioden dat de drainagebuizen lopen is het eveneens niet nodig om een grote opslagcapaciteit aan te leggen. Een beperkte verzamelput kan hier reeds voor de nodige buffering zorgen.

Daarnaast kan het drainagewater ook geïnfiltreerd worden. De kostprijs van infiltratie loopt echter snel hoog op. Op grote bedrijven kan een infiltratiesysteem € 200.000 tot 400.000 kosten, en de benodigde oppervlaktes zijn ook erg groot. Een oplossing om permanente drainage onder een foliebassin te vermijden is door het bassin hoger te plaatsen. De bodemsoort, draagkracht, beschikbare ruimte en ruimtelijke context spelen hier een belangrijke rol in.

Kwaliteit en kwantiteit

De kwaliteit van ondiep drainagewater is niet altijd goed. Dergelijk water bevat meer schadelijke zouten, nitraten en ijzer dan de diepere watervoerende lagen, vooral na een periode van bemesting. Vaak is een waterbehandeling nodig voor hoogwaardige toepassingen. Bij gebruik van drainagewater als drinkwater is er minder opslagcapaciteit nodig, maar wel hogere eisen inzake waterkwaliteit en waterbehandeling. Weet wel dat varkens een nitraatdruk van 10 mg nitraat/l verdragen en herkauwers zelfs 200 mg/l.

Vergunning

Aangezien het grondwater is, zal een vergunning voor grondwaterwinning moeten aangevraagd worden bij de VMM. Er zal ook een debietmeter moeten voorzien worden direct na de pomp. Deze m³’s moeten geïntegreerd worden in de wateraangifte en u zal hierop grondwaterheffingen betalen.

Kostprijs

Aanleg drainagesysteem

Peilgestuurde drainage is ongeveer twee keer zo duur als het conventioneel drainagesysteem, de kosten voor peilgestuurde drainage komen gemiddeld neer op 2.400 €/ha (bron: Akkermagazine, 2010)